اخبارپایان نیافتنی مربوط به واژگونی کشتیهای سرگردان پناهجویان آفریقایی در دریای مدیترانه، غرق شدن شبانه و گروهی سرنشینان قایقهای گرفتار در آبهای بین المللی، بحران افزایش جمعیت افاغنه در ایران، تعداد زیاد مهاجرین غیر قانونی دربند در زندانهای یونان که در سودای رسیدن به اروپا هستند، جابجایی اجباری و گروهی آوارگان جنگی، رشد بیگانه ستیزی در سرزمین همسایگان کشورهای بحران زده وهمچنین کشورهای مهاجرپذیر و بی شمار سرخط اخبار از این قبیل در اقصی نقاط جهان، ضرورت بررسی حقوق پناهندگان را یادآور می گردد و به همین دلیل هم هر سال در 30 ام ژوئن، جامعه جهانی تحت عنوان "روز جهانی پناهنده"، توانایی و رشادت افرادی که بنابر شرایط سخت مجبور به ترک کشور خویش شده اند را با عنوان کمپین خاصی، گرامی می دارد.
از آنجاییکه حاکمیتها متعهد به رعایت حقوق بنیادین بشر برای اتباع خویش میباشند، اگر بنا بر دلایل عمدتاً سیاسی مبتنی بر تبعیض، جنگ، خشونت و یا شرایط برهم زننده نظم عمومی، آنها قادر و یا متمایل به رعایت حقوق مذکور نباشند، جامعه بین المللی ناچار به ورود به این عرصه می باشد. حمایت ازحقوق پناهندگان شامل جنبه‌های متعددی از جمله تامین امنیت در برابر بازگردانده‌شدن به شرایط خطرناک قبلی، دسترسی به فرایندهای پناهندگی منصفانه و کارآمد و تدابیری برای حصول اطمینان از احترام به حقوق اولیه انسانی این افراد تا زمان رسیدن به راه حل بلند مدت استقرار در محل امن می‌شود.
وضعیت حقوقی پناهندگان توسط دو سند بین‌المللی، کنوانسیون (۱۹۵۱) مربوط به وضعیت پناهندگان و پروتکل الحاقی آن (۱۹۶۷)، تعریف شده است که در حال حاضرکنوانسیون 146 و پروتکل 147 عضو دارد و دولت ایران هم با درج شروطی بر برخی از مواد این اسناد در خصوص اشتغال دستمزدی، امداد عمومی، قانون کار و تأمین اجتماعی و آزادی جابه جایی، در ۲۸ ژوئیه ۱۹۷۶ میلادی (۶ مرداد ماه ۱۳۵۵) به آنها ملحق شده است. در این اسناد پناهنده و تاکید بر حقوق و استانداردهای بین المللی رفتارهای حمایتی از وی، تبیین گردیده است. لازم به ذکر است که پناهندگان علاوه بر حقوق، دارای تکالیفی از قبیل احترام به قوانین و مقررات و رعایت اقدامات لازم جهت حفظ نظم عمومی در قلمرو کشور اعطا کننده پناهندگی به آنها می باشند.
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR)، مهمترین سازوکار حمایتی پناهندگان و از آژانس‌های تخصصی سازمان ملل متحد است که پس از پایان جنگ جهانی دوم برای حفظ جان و حمایت از پناهندگان، یاری رساندن به آنها در امر بازگشت یا اسکان مجدد آنها برای ساخت آینده ای بهتر تأسیس شد و هم اکنون در 135 کشور به منظور حفاظت از حقوق بنیادین بشر و ارایه راهکار برای پناهجویان به منظور استقرار در محل امنی به نام خانه، دارای دفاتر عملیاتی میباشد. این نهاد بین المللی بیش ازهفتاد سال است که در زمینه تضمین کسب تابعیت به افراد بدون تابعیت نیز فعالیت می نماید. به دلیل گسترش بحران پناهندگان در سراسر دنیا، قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 2003، ماموریت دایم حمایت از حقوق پناهندگان را به این آژانس اختصاص داد که با همکاری دولتها، سازمان های مردم نهاد، بخش خصوصی، شرکای ورزشی، شخصیتهای مشهور و نهادهای بین المللی در حال تلاش به امدادرسانی به پناهندگان میباشد.
شعاری که در سال 2024 برای روز پناهنده تعیین گردیده است: “Hope Away from Home " می باشد با این پیام که: "مهم این نیست که شما که هستید و اهل کجایید چرا که شما به هر حال در برابرجنگ، خشونت و آزار و اذیت شایسته پناهجویی و در معرض امنیت قرار گرفتن هستید تا بتوانید محل امن مناسب را پیدا کنید و حتی دور از خانه، همچنان امیدوار بمانید."
پنج درخواست کلیدی این کمپین از دولتها با هدف اصلاح سیاستها و ایجاد رویه های نوین در برخورد با پناهندگان به ترتیب زیر می باشد:
- فراهم نمودن دسترسی به سرزمین امن و ممانعت ازرویارویی خشونت آمیز با پناهجویان و یا تلف شدن در مسیر پناهجویی
2. ایجاد شرایط و رفتار مناسب با پناهجویان متناسب با معیارهای حقوق بشر، کرامت انسانی وتسهیل شرایط ادغام در جامعه میزبان
3. الحاق به کنوانسیون پناهندگی، لغو شروط الحاقی به کنوانسیون و ایجاد روند رسیدگی کارآمد پناهجویی
4. دسترسی گسترده به راه حلهای دراز مدت از قبیل اسکان مجدد پناهندگان
5. ایجاد همبستگی و حمایت از کشورها و جوامعی که میزبان تعداد زیادی پناهنده هستند
1- https://www.unhcr.org
